Phố cổ Hà Nội chưa bao giờ nằm trong danh sách dự kiến trình UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới vì nhiều lý do khác nhau.

Một ngôi nhà cổ trên phố Lương Văn Can, khu phố cổ Hà Nội (ảnh trái) và Hà Nội đang tân trang cho phố cổ bằng màu vôi mới- Ảnh: Vi An

Phó cục trưởng Cục Di sản (Bộ VH-TT&DL) Lê Thị Minh Lý và KTS Hoàng Đạo Kính - phó chủ tịch Hội Kiến trúc sư VN, chủ tịch hội đồng chuyên môn của Hội Kiến trúc sư VN, người đã tham gia lập hồ sơ di sản cho Hội An, Huế và Mỹ Sơn - đều khẳng định như thế trước thông tin “phố cổ Hà Nội không được công nhận di sản văn hóa thế giới” mà một vài tờ báo vừa loan tin.

* Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý (phó cục trưởng Cục Di sản): Chưa bao giờ trình hồ sơ đề nghị công nhận di sản cho phố cổ Hà Nội

- Trước hết, tôi có thể khẳng định thông tin “phố cổ Hà Nội bị từ chối công nhận di sản văn hóa thế giới” là hoàn toàn vô căn cứ. Đơn giản vì VN chưa bao giờ trình hồ sơ đề nghị công nhận di sản cho phố cổ, thậm chí phố cổ Hà Nội chưa hề nằm trong danh sách dự kiến.

Thông lệ của UNESCO là đối với di sản vật thể, mỗi năm chỉ xét công nhận một lần, mỗi lần không quá hai di sản. Năm nay, chúng ta đã bảo vệ thành công việc công nhận di sản cho bia tiến sĩ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội). Và trọng tâm nhất của việc vận động công nhận di sản VN năm nay nằm ở cuộc xét duyệt vào tháng 7-2010: chúng tôi đang hết sức nỗ lực cho việc trình và xét duyệt công nhận di tích Hoàng thành Thăng Long là di sản văn hóa thế giới.

Hoàng thành Thăng Long đã có quy hoạch tổng thể tốt, đang được bảo tồn nguyên trạng và đã có phương án bảo tồn trong tương lai. Để hoàn thành hồ sơ này, VN đã chủ động mời chuyên gia tư vấn nước ngoài tham gia quá trình đánh giá hiện trạng, lập hồ sơ di sản cũng như tham gia hoạt động bảo tồn. Việc lập hồ sơ kéo dài 4-5 năm và khi trình UNESCO phải được sự đồng ý của Chính phủ.

* Vậy thưa bà, phố cổ Hà Nội thiếu yếu tố gì mà chưa được lọt vào danh sách VN dự kiến trình UNESCO công nhận di sản?

- Phố cổ Hà Nội là một di sản văn hóa có giá trị nhưng chưa đạt những tiêu chuẩn tôi vừa nêu. Vì vậy trong thời gian trước mắt Cục Di sản và Ủy ban UNESCO VN chưa có ý định đưa phố cổ Hà Nội vào danh sách “chờ”.

Trình hồ sơ thì phải nắm chắc thắng. Nhưng phố cổ Hà Nội là một địa bàn quá phức tạp, một khu vực đang phát triển rất mạnh về kinh tế và chịu sức ép rất lớn về mật độ dân số. Đến thời điểm hiện tại, Hà Nội vẫn chưa đưa ra được quy hoạch tổng thể về bảo tồn và phát triển phố cổ. Vì vậy chưa thể nói đến việc đưa vào danh sách dự kiến trình UNESCO công nhận di sản được.

* GS.TS-KTS Hoàng Đạo Kính (phó chủ tịch Hội Kiến trúc sư VN, chuyên gia bảo tồn): Chỉ cần chúng ta giữ lại hồn phố, hồn người Hà Nội

- Hà Nội không có phố cổ, chỉ có phố cũ. Tôi đã phát biểu điều này trên rất nhiều diễn đàn từ hàng chục năm nay, nhưng người ta quá say sưa với từ “phố cổ” để cố tình quên đi một sự thật: những ngôi nhà trên khu 36 phố phường Hà Nội tuổi tác chỉ trên dưới 100 năm, chỉ đủ để gọi là cũ, chứ không gọi là cổ.

Cũng vì vậy, đã nhiều lần Hội Kiến trúc sư VN kêu gọi nhanh chóng có một quy hoạch tổng thể cho phố cũ Hà Nội: lập hồ sơ những kiến trúc giá trị cần bảo tồn như những ngôi nhà cổ ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Buồm, Mã Mây, đền, chùa, đình, miếu..., lập kế hoạch giãn dân, giảm tải cho khu trung tâm.

Đồng thời chỗ nào không “nhạy cảm” thì cho dân sửa chữa, cải tạo để nâng cao mức sống, chứ với cảnh một đại gia đình bốn thế hệ gần 20 con người ở trong một phòng chưa đầy 20m², nhà vệ sinh công cộng dùng chung với 6-7 hộ khác... thì làm sao nói đến chuyện bảo tồn vẻ đẹp phố cổ.

* Nhưng thưa ông, như vậy không có nghĩa phố cổ kém giá trị văn hóa kiến trúc. Vì chính ông trên nhiều diễn đàn khác nhau đã lên tiếng ca ngợi vẻ đẹp Hà Nội 36 phố phường?

- Tôi chỉ nói nó không cổ, chứ đâu có nói nó không đẹp. Phố cũ Hà Nội cực kỳ đẹp ở lối sống, tinh thần, hơi thở của nó. Phải hiểu được điều đó mới thấy phố cũ Hà Nội đẹp. Kiến trúc của nó cũng vậy: không to tát, hoành tráng, tinh xảo nhưng sâu sắc, thâm trầm, kín đáo, duyên dáng và rất thích hợp với quỹ đất, môi trường, khí hậu Hà Nội xưa.

Bởi vậy tôi đã nhiều lần kêu gọi Hà Nội và UNESCO VN đừng cố gắng đưa phố cổ vào danh sách công nhận di sản UNESCO. Thế giới có những tiêu chí riêng của họ để đánh giá và công nhận. Phố cũ của chúng ta không đủ “cổ”, công trình không đủ quy mô, quy hoạch chưa thống nhất..., không thể được công nhận di sản thế giới. Nhưng hàng triệu người nước ngoài, người VN từ Nam ra, miền ngược về... đều đã say mê phố cũ dù nó còn chật chội, lộn xộn, thậm chí nhem nhuốc, nhếch nhác. Điều đó chẳng đáng quý hơn sao?

Chỉ cần chúng ta giữ lại hồn phố, hồn người Hà Nội, bớt cái lem nhem, lộn xộn thì phố cũ vẫn là một giá trị vật thể và tinh thần của VN. Chỉ có điều đừng xóa cái lem nhem cũ bằng việc bôi vôi, quét sơn Tây lên mặt tiền nhà xưa! Hà Nội đang “tích cực” tân trang bằng sơn cạo, vôi ve. Như vậy, thậm chí phố cũ còn chả giữ được cái cũ, nói gì đến “cổ” hay di sản văn hóa thế giới!

Thu Hà (Theo Tuoitre.vn)